Çeşitli hastalıklara bağlı olarak gelişen bir durum olduğu için altta yatan hastalığın belirlenmesi ve tedavi edilmesi gerekmektedir. Sosyoekonomik düzeyi düşük olan bölgelerde sıklığı %50’ye kadar varmaktadır. En yaygın neden demir eksikliğidir.
Anemi nedenleri;
- Kemik iliği yetersizliği
- Kırmızı kan hücresinin kemik iliğinde yapımı uyaran hormonun (eritropoetin) azalması (böbrek hastalıkları, hipotroidi, protein malnütrisyonu)
- Kırmızı kan hücresi gelişim bozuklukları (demir eksikliği, Talasemi, B12 ve folat eksikliği)
- Yıkıma bağlı (kırmızı kan hücresi zar, hemoglobin ve içerdiği enzim bozuklukları, otoimmün hastalıklar)
- Kanama
Demir eksikliği anemisi:
Çocuklarda kansızlığın en sık nedeni olan demir eksikliğine neden olan faktörler;
- Alım eksikliği ve ihtiyacın artması: Sağlıklı bebeklerde 4 aydan sonra fizyolojin anemi gelişebileceği için demir takviyesi başlanmaktadır. Küçük yaşlarda en sık neden fazla süt tüketimi ve demirden zengin gıdalarla beslenmemek iken, ileri yaşlarda alım eksikliği, kötü beslenme ve et yememe sayılabilir. Büyük çocuk ve ergen kızlarda adet kanaması, kanama bozuklukları ve hemoroid akılda tutulmalıdır.
- Kan kayıpları: Ülser, divertikül, polip, hemanjiom, parazitik hastalıklar, mide bağırsak sisteminden gizli veya aşikar kan kaybına bağlı olarak gelişebilir
- Emilim kusurlar: Bağırsakların fonksiyon bozuklukları, kalsiyum, fosfor içeren maddelerin tüketilmesi demir emilimini bozabilir.
- Enfeksiyonlar: akut enfeksiyonlarda demir emilimi ve kullanımı bozulabilir.
Klinik olarak halsizlik, solukluk, yorgunluk, huzursuzluk, iştahsızlık yanında kansızlık ileri düzeyde olduğunda kalp hızında artış, bacaklarda ağrı, büyüme geriliği, toprak yeme, dil bulguları, tırnak ve saçlarda kolay kırılma, kaşık tırnak, fiziksel performansında azalma, sık hastalanma görülebilir. Ayrıca çocuklarda dikkat eksikliği, huzursuzluk, öğrenme güçlüğü görülebilir.
Kansızlık saptandığında ilk yapılması gereken kan sayımında diğer kan hücrelerinin değerlendirilmesidir. Diğer hücre serilerinde de azalma varsa ileri tetkik gerekecektir.
Sadece kırmızı küre düşük ise yapımda azalma, yıkımda artış veya kan kaybı açısından değerlendirilir.
Periferik yaymada kırmızı kan hücrelerinin görünümü ve kan sayımındaki kırmızı kan hücre parametrelerine göre anemileri küçük kırmızı hücreli (mikrositik), normal kırmızı hücreli (normositik), büyük kan hücreli (makrositik) olarak ayırabiliriz.
Korunma
Gününden önce ve düşük kilo ile doğan bebekler, sosyoekonomik düzey düşüklüğü, sık enfeksiyon geçirme, erken dönemde inek sütüne başlanması, aşırı süt ile beslenme, düşük vitamin C veya et içeren beslenme demir eksikliği için risk faktörleridir. Bu risklere yönelik olarak önlem alınması gerekmektedir.
Çiğ et tüketiminden kaçılmalı ve varsa parazit tedavisi yapılmalıdır.
Demir ihtiyacının arttığı gebelik, emzirme, çocukluk ve ergenlik dönemlerinde demir takviyesi yapılmalıdır
Tedavi
Kansızlığın nedeni belirlenerek ona göre tedavisi planlanmalıdır. Hayatı tehdit edici bir tablo varsa kan nakli yapılmalıdır.
Demir eksikliği anemisinde günde 4-6mg/kg demir desteği başlanmalıdır. Anemi 1-2 ayda düzelirken demir depolarının dolması için tedavi 3 aya tamamlanmalıdır. İnek sütünün azaltılması ve demirden zengin beslenmeye geçilmelidir.
B12 ve folik asit eksikliklerine bağlı anemilerde dışarıdan B12 ve folik asit verilmelidir.
Anemik hastalarda cinsiyet, memleket, aneminin süresi, solukluk, sarılık, beslenme, ilaç kullanımı, geçirdiği enfeksiyonlar, sistemik hastalıklar, aile öyküsü dikkate alınmalı, hastanın kanaması var mı?, beslenme özelliklerine mi bağlı?, yıkım var mı?, kronik hastalığı var mı?, kalıtımsal bir hastalık var mı? Sorularına cevap aranmalıdır.
Çocukluk çağında en sık görülen ve sıklıkla da 6ay-5yaş arası çocuklarda gözlenen demir eksikliği anemisidir. Tedavi sonrası düzelme olmaması tanının yanlış olabileceği yanında devam eden kanama veya ilacın yanlış kullanılmasına bağlı olabilir. Ayrıca şüpheli durumda en sık karıştığı Akdeniz anemisi taşıyıcılığından ayırt etmek için hemoglobin elektroforezi bakılmalıdır.
Fizik muayene sırasında karaciğer dalak büyüklüğü tespit edilen anemik çocuklarda yıkıma bağlı anemiler ve lösemi açısından dikkat edilmelidir.
Akraba evliliğinin sık olduğu ülkemizde kalıtsal hastalıklara dikkat edilmelidir.
