Tamamlayıcı beslenmede dikkat edilmesi gereken konular

2 yaşına kadar olan yaşam dönemi;

• Büyümenin çok hızlı olduğu
• Makro ve mikro besin ihtiyacının yüksek olduğu
• Beyin gelişiminin %90 tamamlandığı
• Bağırsak mikrobiyotasının erişkin halini aldığı çok önemli bir dönemdir.

Zamanında, kaliteli, yeterli, güvenli ve keyifli bir tamamlayıcı beslenme büyüme yanında erişkin dönemde ki sağlık için çok önemlidir.

İlk altı ayda sadece anne sütüyle beslendikten sonra, bebeğin ayına göre verilecek ek besinlerin, miktarı, içeriği ve cinsi , ileri yaşlarda oluşabilecek diyabet, şişmanlık ve hipertansiyon gibi hastalıklara yol açabileceği gibi benzer hastalıklardan korunmada da önemli rol oynayacaktır.

Altı aydan sonra tek başına anne sütü besin ihtiyacını karşılayamaz, bu nedenle gereksinimleri karşılamak için tamamlayıcı beslenmeye geçilmesi gerekir.

6-24 aylık bebeklerin, anne sütünden ve/veya yeterli değilse, formül sütle aldığı besinlerin yanında ihtiyaç duyduğu besinlerin karşılanmasına tamamlayıcı beslenme denir.

Sağlıklı tamamlayıcı beslenme, zamanında, kaliteli, yeterli, güvenli ve keyifli olmalıdır.

tamamlayıcı besinlere geçildikten sonra da anne sütü verilmeye devam edilmelidir.

Bu dönemde bebekler enerji ihtiyaçlarının;

• 6-8 aylık dönemde %65-70’ini
• 9-11 aylık dönemde %50-55’ini
• 12-23 aylık dönemde %35-40’ını anne sütünden sağlamaya devam eder.

Tamamlayıcı besinler 4.aydan önce başlanmamalı ancak 6,5 aydan sonraya da bırakılmamalıdır. Bebeklerin nörolojik gelişim basamağı en erken dördüncü ayda, tercihen altıncı ayda , mide bağırsak sistemi, ve böbreklerin tamamlayıcı beslenmeye uygun hale gelmesi de yaklaşık bu aylara denk gelir. Nörolojik gelişim olarak, bebeklerin birçoğu altıncı ayda destekle oturur ve kaşıktan mamayı bu ayda sıyırmaya başlar. Motor gelişimin yeterli olması nedeniyle, kaşıkla verilen katı gıdaların solunum yollarına kaçma riski de azalır.

Bağırsak sistemi ve böbreklerin olgunlaşması;

• Dört aydan küçük bebeklerde nişasta ve protein sindirimi yeterli olmayıp ince bağırsaktaki sıkı bağlantıların güçlü olmaması nedeniyle proteinlerin sindirilmeden dolaşıma geçmesi ile alerji ve otoimmün hastalıklara zemin hazırladığı düşünülmektedir.
• Bebeklerde böbreklerden son ürün ve minerallerin atılımı yeterli olmadığı için gıdaların osmolar yükleri çok önemlidir.

Enerji açığının karşılanması, mikrobesin eksikliğinin önlenmesi tamamlayıcı beslenme ile sağlanır.

Anne sütüne devam edilmesi gerekmektedir, bu nedenle tamamlayıcı beslenmenin kontrollü bir şekilde arttırılması gerekir.

Tamamlayıcı beslenmeye geç başlanması;

• Yetersiz enerji alınması
• Demir eksikliği
• Gıda reddi gibi problemlere yol açabilmektedir.

Erken veya geç tamamlayıcı beslenme tip 1 diyabet ve Çölyak hastalığı riskinde artışa neden olmaktadır.

Anne bebeğinin açlık- tokluk belirtilerini bilmeli, zamanında ve uygun miktarlarla beslemelidir, beslenmeye katılımı teşvik edilmelidir. 9-12 ay civarında el becerileri geliştiğinde bebeğin kendi kendine beslenmesine destek olunmalıdır. Sadece ne yediği değil, bebeğin nasıl, ne zaman, nerede ve kim tarafından beslendiği de çok önemlidir. Beslenme hem sevgi hem de öğrenme açısından önemli bir süreçtir. Göz teması kurarak, teşvik ederek, sözel veya fiziksel baskı olmadan, sabırla ve keyifle beslenmelidir. Yemek reddinde aşırı ısrarcı olmadan daha sonra tekrar denemek anahtar kuraldır.

Bebeklerde mide kapasitesi yaklaşık olarak, doğumda 30ml (2 yemek kaşığı), 6.ayda 180ml (1 çay fincanı), 1 yaşta 240ml (1 su bardağı), Erişkinde 960 ml’dir (1 sürahi).

Çeşitlilik sağlıklı bir tamamlayıcı beslenme için şarttır. Hayvansal gıdalar, sebze-meyve, baklagiller, tahıl grubu içermelidir.

Tahıllar, Artan enerji ihtiyacını karşılamanın yanında lif kaynağı olarak önem taşırlar. Vitamin yönünden yetersiz ve içerdikleri fitatlar nedeniyle mikrobesin emilimini azaltmaları nedeniyle et veya baklagillerle tüketilmesi ideal olacaktır. Buğday, çavdar ve arpa gluten içerdikleri için 5-7 ay arasında anne sütü ile beslenirken az miktarda başlanması Çölyak hastalığı açısından koruyucu olabileceğini göstermiştir. Tarhana, içerdiği yoğurt, tahıl ve yumurta nedeniyle tamamlayıcı beslenmede önemlidir.

Baklagiller, Protein içeriği yüksek, kompleks karbonhidrat ve lif içeren önemli gıdalardır. Vitamin, mineral içerirler ancak fitat içerikleri nedeniyle emilim yeterli olmayabilir. Mercimek çorbası önemli bir tamamlayıcı besin olarak tanımlanır.

Sebze ve meyveler, Erken dönemde başlanması önerilen vitamin (özellikle A ve C vitamini), mineral, antioksidan ve lif açısından zengin besin grubudur. Turuncu meyveler ve koyu renkli sebzeler A vitamini ve folat açısından zengin olup etle birlikte tüketilmeleri içeriğindeki C vitaminin ve demir emilimini 2 kat arttırmaktadır. A vitamini ihtiyacını 6-24 aylık dönemde 1,5 kaşık havuç ve 1/3 kase yeşil sebze ile karşılanabilir. Sebzeler B vitamini açısından zengin olup, havuç, kabak, yeşil yapraklı sebzeler kalsiyum içerir. Sebzelerin fazla pişirilmemesi ve hemen tüketilmesi önerilmektedir.

Geleneksel olarak patates ve havuçla hazırlanan sebze çorbalarına başka sebzeler ilave edilir. İçine taneli sebzelerin ve kıymanın eklenmesi erken dönemde eklenmesi önerilir. Böylece protein içeriği artmış hem de pütürlü gıdalara alıştıracaktır. Çorba, gecikmeden pürtüklü püre ve taneli yemek formuna geçilmelidir. İçerdikleri tuz ve şeker nedeniyle konserve gıdalarla püre hazırlanmamalıdır.

Lif içeriği nedeniyle her zaman meyve suyu yerine meyvenin kendisi tercih edilmelidir. Meyve suyu verilmesi durumunda da biberonla verilmemelidir (fazla miktarda verilmesi diş çürükleri ve obezite ile ilişkilidir). Meyve suyu sadece ana öğünün bir parçası olarak veya ara öğünde tüketilmeli, gün içinde yudumlama şeklinde sunulmamalı ve yatıştırma aracı olarak kullanılmamalıdır.

Hayvansal gıdalar demir, çinko, kalsiyum, B vitaminleri gibi tamamlayıcı beslenmede en sık eksikliği yaşanan mikrobesinleri içermektedir. Et, tavuk, balık veya yumurta günlük, en azından mümkün olduğunca sık tüketilmelidir. Yumurta protein içeriği ideal ve ucuz bir besindir. Tamamlayıcı beslenme döneminde bir bebeğin günlük 1 yumurta ve 15-75gr kadar et, tavuk, balık veya karaciğer tüketmesi önerilmektedir. Somon, tuna, sardalya ve uskumru Omega 3’den zengin balıklardır, yağlı balıklar en iyi D vitamin kaynağıdırlar.

DSÖ inek sütünü 1 yaşına kadar önermemektedir;

• Yüksek protein içeriği ile alerji ve otoimmün hastalıklara zemin hazırlaması
• Ca/P oranının uygun olmaması
• Linoleik asit ve nükleotitlerden fakir olması
• Yağ, vitamin, kalsiyum, demir emiliminin iyi olmaması
• Kabızlığa neden olması
• Böbrek yükünün fazla olması nedeniyle önerilmemektedir.

Formül süt alamayan bütçesi düşük aile bebeklerine altıncı aydan erken olmamak ve ana öğün olmamak kaydıyla az miktarda inek sütü ile hazırlanmış gıdalar önerilebilir. Yeterli hayvansal gıda alan bir bebeğin 200-400ml, yeterli alamıyorsa 300-500ml (anne sütü veya formül süt, alamıyorsa inek sütü veya tercihen fermente ürünleri) tüketmesi uygundur. Yeterince hayvansal protein tüketen ve anne sütüne almaya devam edenlerde inek sütü veya formül süt verilmesine ihtiyaç yoktur. Yoğurt ve peynir, kontaminasyon riski düşük, probiyotik içeren, kaşıkla yenebilen, ,inek sütüne göre daha ideal gıdalardır. Fermentasyon mineral emilimini arttırır ve laktoz içeriğini azaltır.

Mide kapasitesi yaklaşık olarak 30g/kg olarak kabul edildiğinden öğündeki miktarları abartmamak gıda reddi ve kusma problemlerini önlemek amacıyla önemlidir.

Yumurta, balık, fındık, fıstık ve deniz ürünleri gibi bazı gıdalar daha alerjiktir. Alerjiden korumanın en etkili yöntemi 6 ay sadece anne sütüyle beslemektir. Çay, bitki çayları, şekerli içecekler, konserve gıdalar, hazır çorbalar, hazır meyve suları, şekerli yoğurt ve peynirler, tuzlu ve biberli gıdalar uygun değildir. İnfantil botulizme neden olması nedeniyle bal bir yaş öncesi, boğulma riski nedeniyle de kabuklu kuruyemişler, üzüm, pişmemiş havuç verilmemelidir. Kabak, havuç ve tatlı patates fazla tüketilmemelidir (hiperkarotenemi). Nitrit içeren sosis, salam, sucuk verilmemelidir. Hijyenik koşullarda, temiz su ile el yıkandıktan sonra hazırlanmalıdır.

·      Tuz ·      Şeker ·      Bal ·      Kuruyemişler ·      Konserve ürünler ·      Deniz kabukluları

·      İnek sütü ·      Sakatatlar ·      Patlıcan ·      Çığ yumurta ·      Baklagiller ·      Şarküteri ürünleri

·      Çay ·      Çikolata ·      Kafeinli içecekler ·      Meyve suları ·      Çilek, Domates ·      Baharatlar

Tablo 1: bir yaş altı verilmemesi gereken besinler

https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/cocukergen-bp-liste.html?view=category&id=879

https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/beslenme/bebek-beslenmesi.html