Akar ( Sarcoptes scabiei ) ile oluşan çok bulaşıcı bir hastalıktır. İnsana zorunlu bir parazittir ve temas edemezse 48 saat içinde yaşama ve bulaşma özelliğini kaybeder. Uyuz yakın temasla bulaştığı için aile fertleri arasında ve güçlü komşuluk ilişkileri olan aileler arasında kolaylıkla yayılabilir. Bulaşın hijyen kurallarına uyup uymamayla ilişkisi yoktur. Bulaş olması için yakın temas, uyuzlu kişiye ait eşyalar ile temas gerekir. Kalabalık ailelerde, düşük sosyoekonomik düzey ve kötü hijyenik şartlarda daha hızlı yayılır. Kış ve sonbahar aylarında sık görülür. Her yaş grubu etkilenir. 2 yaş altındaki çocuklar bulaş için yüksek risk oluşturur.
Uyuzlu kişiden uyuzlu olmayan kişinin derisine ulaşan fertilize akar deride tünel kazmaya başlar. Bu sırada yumurtlamaya başlayan ve yaşam süresi 1 ay ile sınırlı olan fertilize akar (sarkopt) öldüğünde 40 yumurta bırakmış 1 cm uzunluğunda tünel kazmış olur. Bu tüneller ( silion ) deriden hafif kabarık, kirli beyaz renkte ince uzun plaklar şeklinde görülür. Bu tüneller uyuz için tanı koydurucudur. Yumurtalardan çıkan larvalar 10-14 gün içinde erişkin hale gelirler.
En önemli belirti olan gece kaşıntıları bulaştan 2-4 hafta sonra başlar. Bu durum akarın antijenik yapılarına karşı gelişen aşırı duyarlılık sonucu oluşmaktadır. Daha önce uyuz geçirmiş kişilerde daha kısa sürede belirtiler başlamaktadır. Geceleri yatakta, sıcak ortamda hareket ettiğinden, kaşıntı geceleri artar. Hastalarda IgE yüksekliği ve eozinofili tespit edilebilir.
Spesifik lezyonlar tünel ve vezikül perle (tünelin hemen ucunda bağımsız vezikül) parazit tarafından oluşturulan lezyonlardır. Spesifik olmayan lezyonlar kaşıntıya bağlı olarak gelişen (papül, ekskoriye papül) lezyonlardır.
Erişkinlerde uyuz lezyonları el bilek iç yüzleri, el parmak araları, koltuk altı, dirsekler, göbek çevresi, kalça, genital bölgede olup yüz ve saçlı deri tutulumu gözlenmez. Bebek ve çocuklarda saçlı deri, boyun en çok tutulan bölgeler olup tüm vücut yüzeyinde görülebilir. Bebeklerde vezikül hatta geniş büller gelişebilir. Erişkinlerde palmoplantar bölge tutulmazken, çocuklarda sık tutulur. Emzirme ile bulaşma sonucu bebeklerde yüz lezyonları ortaya çıkabilir. Kaşıntıya bağlı olarak gelişebilen bakteriyel enfeksiyonlar tanı konulmasını güçleştirebilir.
Uyuz tanısı gece kaşıntısı şikayetiyle gelen herkeste düşünülmelidir. Özellikle eş zamanlı kaşınan aile fertlerinin olması, fizik muayenede tünel ve veziküllerin saptanması ve bu lezyonların karakteristik dağılımı, parazitin kendisinin görülmesi ile tanı konur.
Aynı evde yaşayan aile fertlerinin tümü tedavi edilmelidir. Tedavide en sık kullanılan %5 permetin kremdir. Krem banyo yapılıp keslendikten sonra kurulanmayı takiben kulak arkası ve enseden başlayarak tüm vücuda sürülmelidir. Banyoya girerken çıkarılan kıyafetler tekrar giyilir ve 12 saat sonra krem yıkanarak uzaklaştırılır. Aynı anda tüm giysiler, iç çamaşırları ve çarşaflar, havlular çamaşır makinesinde 95C yıkanıp kurutulmalıdır. Yıkanamayan malzemeler poşete konularak ağzı bağlanarak izole edilir (parazit yaşamak için konağa ihtiyacı olduğundan 1 hafta sonra parazitler ölmüş olur). Uyuz tedavisinde tünellerde yer alan yumurtalarıda temizleyebilmek için çoğu hekim bir hafta sonra tedaviyi tekrarlar. Gebelikte ve 2 ayın altındaki bebeklerde Baume de Peru adı verilen majistral ilaç (üç gün üst süte kullanılır ve hasta dördüncü gün banyo yapar)tercih edilmektedir (Vazelin içerisinde %6-12’lik kükürt merhem hazırlanır- çocuklarda çinko oksit ile 1:1 oranında seyreltilerek kullanılabilir).
Katkı dergisi cilt 35 sayı 3 mayıs-haziran 2013
