Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), yeni tip Koronavirüs (Covid-19) ile mücadelenin sağlık sisteminde yarattığı boşluk nedeniyle dünyada tüberküloz kaynaklı ölümlerin son 10 yıl içinde ilk defa artış gösterdiğini açıkladı.
En eski hastalıklardan biri olan tüberküloz, günümüzde tüm dünyada HIV enfeksiyonundan sonra en çok ölüme yol açan bir enfeksiyon hastalığıdır.
Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre her yıl yaklaşık 8.4 milyon kişi bu hastalığa yakalanmakta ve 2 milyon kişi bu hastalığa bağlı olarak kaybedilmektedir. 2015 verilerine göre 15 yaş altı çocuklarda Türkiye’de tüberküloz sıklığı 100000’de 18’dir.
Bir toplumda tüberküloz tanısı alan her bir çocuk tüberküloz hastalığının iyi kontrol edilmediğinin bir göstergesidir.
Hastalık Mycobacteriumtuberkulozis adlı mikrop tarafından gelişen bulaşıcı bir hastalıktır.
Her ülkede görülebilen bir hastalık olmakla birlikte yaşam koşulları iyi olmayan toplumlarda yaygındır.Beslenme bozukluğu, kızamık, HIV enfeksiyonu gibi bağışıklık sistemini olumsuz etkileyen durumlar hastalığa eğilimi arttırır.Bu hastalarda ve küçük çocuklarda ağır hastalığa neden olabilir. Hayatı tehdit eden çocukluk çağı tüberkülozunun kalıtsal veya edinsel immün yetersizliklerden kaynaklanabileceği düşünülmektedir.
En sık insandan insana hava yolundan damlacık enfeksiyonu şeklinde bulaşır.
Bulaşı etkileyen faktörler;
Balgamda bakteri sayısı ve bakterinin özelliği
Aerosol oluşumu (öksürük, sulu balgam, nebülizatör kullanımı)
Bakterinin canlılığı (ilaç kullanımı bulaşmayı azaltır)
Ortamın havalandırılması bulaşı azaltır
HEPA filtrasyon veya UV uygulanması bulaşı azaltır
UV, güneş ışığı bakteri sayısı azaltır
Hastaya yakın olma durumu ve süre
Kişisel direnç
Tüberküloz bakterisi bulaşan, enfekte olan her kişi hasta olmaz;
HIV enfeksiyonu olan kişiler
5 yaş altındaki çocuklar
Bağışıklığı baskılayan ilaç tedavisi alanlar
Son 2 yılda tüberküloz ile enfekte olan kişiler
Önceki aktif tüberkülozu düşündüren akciğer bulgusu olan kişiler
Silikoz, şeker, kronik böbrek hastalığı, lösemi, lenfoma, akciğer kanseri olan kişiler
Aşırı zayıf olanlar
Sigara içenler, ilaç bağımlılığı ya da alkol kullananlar da tüberküloz hastalığına dönüşmesi artmaktadır
Tüberküloz klinik bulguları;
Tüberküloz basilinin giriş kapısı akciğerler olduğu için en çok hastalık görünen organ akciğerdir.
Ancak basiller solunum yoluyla alındıktan sonra kan ve lenfatikler yoluyla vücudun diğer tüm organ ve dokularına yayılabilmekte ve hastalık oluşturabilmektedir;
Lenf bezleri
Kalp zarı (perikardit)
Sinir sistemi (menenjit)
İskelet sistemi
Deri
Üriner sistem
Hastalığın tuttuğu organlarda ağır bir iltihap tablosu olur ve organların fonksiyonları bozulur.
Tüberküloz hastalığının belirtileri, genel yakınmalar ve akciğere özgü yakınmalar olmak üzere iki grupta toplanabilir.
Genel yakınmalar, özellikle akşama doğru yükselen ateş, gece terlemesi, kilo kaybı, iştahsızlık ve halsizliktir.
Akciğere özgü yakınmalar ise iki haftadan uzun süren öksürük, balgam çıkarma, değişken miktarlarda kan tükürme, göğüste ağrı ve nefes darlığıdır.
Hastalar bu yakınmaları başka nedenlere bağlayabilir ve doktora geç gidebilir.Bu durum hastalığın daha çok yayılmasına ve tutulan organın daha fazla tahrip olmasına neden olur. Bu arada hasta çevresine mikrop saçar ve daha çok kişinin infekte olmasına neden olur.Bu nedenle özellikle iki haftadan uzun süren öksürük ve diğer yakınmaları olan kişilerin en kısa zamanda sağlık merkezine başvurmaları çok önemlidir.
Tanı;
2-3 haftadan uzun süren öksürük, ateş, gece terlemesi, halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı gibi yakınmaları olan çocukta tüberküloz akla gelmelidir, bazen yakınmalar erişkindeki kadar belirgin olmayabilir.
Tüberkülin deri testi, kişinin tüberküloz bakterisi ile enfekte olduğunu gösteren önemli bir tanı yöntemidir.
Hastanın yakınmaları ve akciğer filmi bulguları şüphelenmeyi sağlar.
Şüphelenilen hastada kesin tüberküloz tanısı balgamın mikroskobik incelemesinde tüberküloz basilinin gösterilmesi ve besi yerinde basilin üretilmesi ile konur.
Tedavi;
Tüberküloz basiline karşı etkili olan güçlü ilaçların bulunmasından önce, tedavinin temelini iyi beslenme, istirahat ve uzun süreli sanatoryum tedavisi oluştururdu,
Tüberküloz hastalığının tanısı, tedavisi ve takibi ülkemizde yaygın olarak bulunan Verem Savaş Dispanserleri’nde ücretsiz olarak yapılmaktadır.
Günümüzde, mikropları etkili bir şekilde öldürmek ve ilaçlara direnç gelişimini önlemek için tedavide 4 çeşit ilaç birlikte kullanılmaktadır.
Tüberküloz kesinlikle iyileşebilen bir hastalıktır.
Genel durumu bozuk, yaygın hastalığı olan, aşırı kan tükürmesi olan, ek medikal problemi olan, ilaç yan etkisi çıkan ve tedaviye uyumsuz olan hastaların hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi gerekir.
Aşı;
Verem aşısı (BCG) çocuk yaş grubuna uygulanan bir aşıdır.
Canlı aşı olup 2.ayda tüm çocuklara rutin olarak uygulanmaktadır.
Aşı uygulanan alanda (omuz üzerine deri içi ) ülserleşme ve bölgesel lenf nodlarında büyüme gibi nadir yan etkiler görülebilir.
Çocuklarda akciğer tüberkülozundan değil, tüberkülozun ciddi formları olan kanla yayılan (milier) ve beyin zarını tutan (menenjit) tüberkülozu önler.
Tüberküloz koruyucu tedavi;
Tüberkülin testi pozitif kişilerin hasta olmamaları için tüberküloz ilaçlarından izoniazid (İNH) verilir,
Hiçbir şikayeti olmayan ve akciğer grafisinde bulgusu olmayan tüberkülin testi pozitif çocuklar,
Tüberkülin testi negatif olan, aktif tüberkülozlu erişkinlerle temas halindeki çocuklar (3 ay tedavi sonrası PPD testi),
Önceden tüberküloz tedavisi almış olan ve hastalık (şeker, kanser, kronik böbrek yetmezliği, beslenme bozukluğu, HIV enfeksiyonu) ya da tedavi sonrası bağışıklığı baskılanmış çocuklar,
Enfekte bir kişi ile temastan sonra tüberkülin testinde artış olanlara verilir.
